Từ vùng đệm đến mặt trận mới

Không lâu sau khi mở đợt đột kích vào tỉnh Kursk mùa hè năm ngoái, Kiev tuyên bố mục tiêu của chiến dịch là nhằm tạo ra một “vùng đệm” để bảo vệ tỉnh Sumy. Tuy nhiên, trên thực tế, việc Ukraine tăng cường hoạt động quân sự lại dẫn đến việc Nga gia tăng tấn công vào các khu định cư sát biên – nơi đóng quân và tập kết thiết bị của lực lượng Ukraine.

Sau chuyến thăm tỉnh Kursk vào tháng 5, Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố sẽ thiết lập một “vùng đệm an ninh” dọc theo biên giới phía bắc với Ukraine.

Phát biểu này được ông Alexei Zhuravlev, Phó Chủ tịch Ủy ban Quốc phòng của Duma Quốc gia (Hạ viên Nga) lặp lại vào ngày 11-6. Ông Zhuravlev nhấn mạnh rằng Nga không có ý định kiểm soát toàn bộ tỉnh Sumy, vốn không nằm trong số năm khu vực mà Moscow tuyên bố sáp nhập.

Tuy nhiên, kể cả nếu Moscow thực sự có ý định đó, thì việc phát động một đợt tấn công trực diện nhằm vào một thành phố lớn như Sumy – nơi có dân số trước chiến tranh khoảng 255.000 người – là điều không dễ dàng, theo nhà phân tích Emil Kastehelmi, thành viên nhóm tình báo nguồn mở Black Bird Group (trụ sở Phần Lan).

“Nga chưa thể kiểm soát bất kỳ thành phố lớn nào ở Ukraine kể từ năm 2022, ngoại trừ Mariupol ở tỉnh Donetsk” – ông Kastehelmi nói.

“Những gì họ có thể làm là gây sức ép mạnh theo hướng Sumy và kiểm soát thêm càng nhiều lãnh thổ càng tốt, nhằm đưa TP này vào tầm pháo và máy bay không người lái (UAV). Điều đó sẽ buộc Ukraine phải dàn quân phòng thủ, đồng thời tạo cho Nga lợi thế trong các vòng đàm phán sắp tới” – vị chuyên gia bổ sung.

Các nhân viên cứu hộ làm việc tại tỉnh Sumy của Ukraine sau khi tỉnh này trúng không kích đầu tháng 6. Ảnh: AFP

Chiến thuật “thí tốt”

Chiến dịch của Nga tại tỉnh Sumy diễn ra trong bối cảnh cuộc tấn công mùa xuân hè của Moscow đang lan rộng, với những bước tiến đáng kể tại tỉnh Donetsk, đặc biệt là ở hai cánh quanh TP Pokrovsk.

Khi quân đội Ukraine bị dàn trải trên hàng trăm km tiền tuyến và phải đối mặt tình trạng thiếu nhân lực nghiêm trọng, đặc biệt bộ binh, thì áp lực mà Nga tạo ra ở tỉnh Sumy càng khiến Kiev lâm vào thế khó xử.

“Nga nhiều khả năng đang cố tạo ra càng nhiều vấn đề cho Ukraine càng tốt, ở nhiều hướng cùng một lúc” – nhà phân tích Emil Kastehelmi nhận định.

“Họ muốn tạo ra một hiệu ứng dây chuyền, buộc Ukraine phải điều quân từ nơi này sang nơi khác để xử lý khủng hoảng, dẫn đến việc các đơn vị không thể luân phiên nghỉ ngơi đúng cách” – theo vị chuyên gia.

Tuy nhiên, việc Nga tiếp tục sử dụng chiến thuật quen thuộc là những đợt tấn công chậm rãi dựa trên bộ binh, diễn ra dọc theo chiến tuyến dày đặc UAV, cũng đồng nghĩa với việc Moscow phải đánh đổi tiềm năng tấn công ở các mặt trận khác.

Trao đổi với Kyiv Independent, ông Volodymyr Martyniak – chỉ huy đại đội thuộc Tiểu đoàn Đặc nhiệm số 22 của Lữ đoàn Tổng thống số 1 của Ukraine – cho biết lợi thế chính của Nga tại tỉnh Sumy hiện nay là khả năng liên tục tung ra từng đợt bộ binh nhỏ để bào mòn hàng phòng ngự của Ukraine.

“Họ tổ chức các nhóm cực kỳ nhỏ, chỉ gồm vài người, được trang bị tối thiểu, sử dụng những phương tiện cơ động như xe bốn bánh, xe máy hoặc phương tiện gắn động cơ để di chuyển nhanh qua địa hình phức tạp” – ông Martyniak nói.

Theo ông Martyniak, lực lượng Nga trong khu vực triển khai lối đánh theo từng đợt: đợt đầu tiên là bộ binh với tính chất “thí tốt”, sau đó mới đến các binh sĩ dày dạn kinh nghiệm hơn.

“Ban đầu, họ đưa quân vào chỉ để tiến lên và đào hố cố thủ. Rồi khi có đủ quân tập trung tại một khu vực, thì một đơn vị tinh nhuệ hơn, được huấn luyện bài bản và chuyên nghiệp hơn sẽ tiến theo sau” – ông Martyniak bổ sung.

Phòng tuyến lung lay

Tương tự khi quân Nga vượt biên tấn công tỉnh Kharkiv hồi tháng 5-2024, đợt tiến công hiện tại ở tỉnh Sumy một lần nữa làm dấy lên lo ngại trong quân đội và xã hội Ukraine về mức độ sẵn sàng của hệ thống phòng thủ dọc biên giới quốc gia.

Theo sáng kiến xây dựng công sự do Bộ Quốc phòng Ukraine đề ra vào cuối năm 2023 và triển khai suốt năm 2024, các lữ đoàn và kỹ sư chiến đấu của Ukraine sẽ xây hai tuyến phòng thủ gần đối phương nhất, còn tuyến thứ ba – cũng là mạnh nhất – sẽ do các nhà thầu dân sự thi công, dưới sự điều phối và tài trợ của chính quyền địa phương.

Tuy nhiên, thay vì tạo thành hệ thống phòng thủ liền mạch, các công sự này được thiết kế xoay quanh các điểm chốt trung đội, tức những pháo đài nhỏ gồm vài boong-ke bê tông cốt thép, nối liền nhau bằng hào chiến đấu.

Cũng như ở Kharkiv và Donetsk, những công trình này bị chỉ trích là thiết kế kém và thi công cẩu thả. Các hào và điểm chốt trung đội theo kế hoạch năm 2024 thường được đào giữa cánh đồng trống, hầu như không có yếu tố che chắn hay khả năng chống lại UAV.

Một quân y Ukraine nói với Kyiv Independent rằng so với khu vực ở Donetsk, nơi ít nhất vẫn có những công sự được chuẩn bị từ trước dù không hoàn hảo, thì ở tỉnh Sumy hầu như không thấy gì tương tự.

Cuối cùng, sức mạnh của bất kỳ tuyến phòng thủ nào không chỉ phụ thuộc vào công sự mà còn ở khả năng bố trí đủ bộ binh thiện chiến để trấn giữ.

Những tổn thất nặng nề của các đơn vị Ukraine khi cố thủ ở tỉnh Kursk đã tạo điều kiện cho lực lượng Nga tiếp tục tiến sâu qua biên giới.

Trong hoàn cảnh đó, chỉ huy Martyniak – người từng chiến đấu tại Kursk trước khi rút quân – cho biết việc phòng thủ lãnh thổ trong Ukraine đã bắt đầu ngay sau khi lực lượng Ukraine rút khỏi Sudzha vào tháng 3.

Theo ông, vấn đề lớn nhất trong năng lực phòng thủ của Ukraine vẫn là tình trạng thiếu bộ binh trầm trọng.

Cùng lúc đó, bầu trời tiền tuyến ngày càng dày đặc UAV Nga, khiến công việc của lính bộ binh ngày càng nguy hiểm và khắc nghiệt hơn.

“Lực lượng bổ sung có đến, nhưng họ cần được huấn luyện, cần sự chuyên nghiệp, và cần có động lực nhất định” – ông Martyniak chia sẻ.

Lữ đoàn bộ binh cơ giới số 6 của Lực lượng bảo vệ Cossack Lisichansk độc lập của Quân đội Nga. Ảnh: TASS

Mối đe dọa mới

Nếu quân Nga tiếp tục đạt được các bước tiến về phía TP Sumy, khu vực này có thể sớm rơi vào tầm bắn của các máy bay không người lái điều khiển góc nhìn thứ nhất (FPV) của Moscow.

Gần đây, các cuộc không kích ngày càng sâu vào hậu phương Ukraine ở tỉnh Donetsk cho thấy FPV Nga đã có thể bay xa hơn rất nhiều về phía sau phòng tuyến Ukraine, ngay cả khi tiền tuyến không có biến động đáng kể.

Trong năm 2025, khi khoảng cách giữa Sumy và chiến tuyến ngày càng rút ngắn và giao tranh ác liệt dọc biên giới vẫn tiếp diễn, TP này đã phải hứng chịu nhiều cuộc tấn công bằng các loại vũ khí khác, bao gồm một vụ tập kích bằng tên lửa hồi tháng 4 khiến 35 người thiệt mạng và 129 người bị thương.

Ngày 4-6, Nga tiếp tục tấn công Sumy bằng hệ thống pháo phản lực phóng loạt.

Khi chiến dịch mùa hè ở Ukraine gia tăng cường độ, tỉnh Sumy có nguy cơ trở thành một điểm nóng thường trực mới dọc tiền tuyến, dù Nga có duy trì được nhịp tiến công hay không.

“Lợi thế thực sự của Nga ở đây là có một nguồn lực quân sự khổng lồ – cực kỳ lớn. Nga không đứng yên – họ luôn tích lũy lực lượng, luôn vận động và liên tục nghĩ ra điều gì đó mới” – chỉ huy Martyniak nhận định.

Ukraine cho biết Nga đã thực hiện đợt điều động quân sự lớn nhất trong nhiều tháng qua, đưa khí tài từ Crimea tới tiền tuyến vùng Sumy ở đông bắc…