3 sai lầm và 4 tầng hành vi trong quản lý tài chính cá nhân
Theo Tiến sĩ, những sai lầm nào là phổ biến nhất mà mọi người thường mắc phải trong quá trình quản lý tài chính cá nhân, cụ thể là hoạt động chi tiêu?
– Quản lý tài chính cá nhân, nếu nhìn từ góc độ chuyên môn, là một phần của quản trị tài chính – bao gồm năm mảng chính: hoạch định, tiết kiệm, chi tiêu, kiếm tiền và cuối cùng là quản trị rủi ro.
Nếu chọn ra ba sai lầm lớn nhất khi quản lý tài chính, theo tôi, lỗi lớn nhất là người tiêu tiền không hiểu được bối cảnh của thời điểm hiện tại. Họ chi tiêu dựa trên những thói quen cũ, những kiến thức từng rất hiệu quả trong quá khứ mà không nhận ra rằng môi trường hiện tại đã thay đổi. Khi thói quen không còn phù hợp, họ “tung tiền” ra một cách lệch lạc, và ngay cả những người từng rất giỏi cũng có thể thất bại.
Thứ hai, phần lớn mọi người tiêu tiền dựa trên cảm xúc và thói quen, thay vì lý trí. Trong lĩnh vực tài chính cá nhân, kiếm tiền đòi hỏi tri thức, nhưng tiêu tiền lại cần kỷ luật và sự kiểm soát tâm lý cực kỳ tốt. Khi lý trí bị cảm xúc lấn át, người ta dễ rơi vào hàng loạt cái bẫy: bẫy phung phí, bẫy tiêu theo ý chí của người khác. Đây là một sai lầm mang tính hệ thống, rất phổ biến và khó khắc phục.
Thứ ba, đặc biệt với thế hệ trẻ là bẫy xu hướng. Họ có thể chưa nhận thức đầy đủ do tuổi đời còn trẻ, nhưng lại dễ bị cuốn theo những xu hướng tiêu dùng mà không thực sự phù hợp với bản thân.
Ba lỗi này chỉ là phần nổi của tảng băng, nhưng chúng đại diện cho những vấn đề cốt lõi mà ai cũng có thể gặp phải.
Trong bối cảnh hiện nay, làm thế nào để chúng ta có thể quản trị cảm xúc một cách hiệu quả, vừa chi tiêu hợp lý vừa duy trì được kỷ luật?
– Để quản trị cảm xúc trong chi tiêu, điều quan trọng nhất nằm ở hành vi của mỗi người. Hành vi của con người được cấu thành từ bốn tầng. Tầng đầu tiên là nhận thức – hiểu được vấn đề, ví dụ như biết rằng chi tiêu hợp lý là cần thiết. Tầng thứ hai là thái độ, hay còn gọi là cảm xúc – mới là thử thách lớn. Nhiều người biết rõ mình không nên mua món đồ đó, nhưng cảm xúc lại khiến họ muốn mua, và thế là lý trí thua.
Tầng thứ ba là hành động – bạn có thực sự làm được điều mình muốn hay không.
Và tầng cuối cùng, cao nhất, là khi bạn không chỉ làm tốt mà còn trở thành người dẫn dắt, kéo theo một nhóm người khác cùng làm theo – đó là thương hiệu lãnh đạo.
Tôi cho rằng cuộc đời không chỉ là hành động như nhiều người nói, mà trước hết là thái độ – tức là bạn có muốn làm hay không. Nhận thức là bước dễ nhất, nhưng muốn làm và làm được mới là điều khó. Trong chi tiêu, người ta thường biết rõ cái gì không đáng mua, nhưng tay vẫn chi vì thiếu kỷ luật và bị cảm xúc chi phối.
Quay trở lại câu hỏi về việc quản lý chi tiêu, để làm được điều này cần quay về bốn tầng hành vi. Đầu tiên, bạn phải nhận thức được vai trò của tài chính cá nhân trong cuộc sống. Tiếp theo, bạn phải có ý thức muốn thay đổi, muốn kiểm soát cảm xúc, muốn kỷ luật hơn. Cuối cùng, bạn phải hành động. Nếu không vượt qua được tầng thái độ và hành động, thì dù nhận thức tốt đến đâu, bạn vẫn thất bại. Vậy nên, kỷ luật bắt nguồn từ nhận thức, nhưng quyết định nằm ở việc bạn có muốn và có làm được hay không.
Giải pháp đánh thức dòng tiền nhàn rỗi và thay đổi hành vi tài chính
Nếu chúng ta có giải pháp để hạn chế chi tiêu những thứ không cần thiết và tiền có thể sinh lời mỗi ngày trong tài khoản thanh toán, theo Tiến sĩ, điều này có thể thay đổi từ nhận thức đến hành động của người tiêu dùng không?
– Chắc chắn là có.
Khi tiền trong tài khoản vừa có thể linh hoạt chi tiêu, vừa có thể sinh lời, thì thói quen của người tiêu dùng sẽ thay đổi rất nhanh. Tôi lấy ví dụ: thông thường, tiền trong tài khoản thanh toán chỉ có lãi suất khoảng 0,1% mỗi năm – gần như không đáng kể. Nhưng nếu một ngân hàng, chẳng hạn như VIB, đưa ra giải pháp nâng lợi suất lên 2,5% thậm chí 4,3% mỗi năm, tức là gấp nhiều lần so với mức lãi suất tiền gửi thanh toán thông thường, mà vẫn cho phép rút tiền chi tiêu bất cứ lúc nào, thì đó là một động lực rất lớn để thay đổi hành vi người dùng.
Tuy nhiên, giải pháp này chỉ hiệu quả nếu nó thực sự thuyết phục được người dùng về tính khả thi, an toàn và minh bạch.
Ngân hàng không chỉ kinh doanh sản phẩm mà còn kinh doanh lòng tin. Khi lòng tin được củng cố, người ta sẽ thay đổi từ nhận thức sang hành động.
Theo Tiến sĩ, việc quản trị tài chính của các nhóm khách hàng có gì khác gì nhau, và giải pháp Siêu lợi suất như của VIB sẽ hỗ trợ họ như thế nào?
– Để trả lời câu này, tôi tập trung vào ba tầng tài chính: một là giới trẻ – người mới ra trường, hai là người làm công ăn lương, ba là người tự kinh doanh – ông chủ nhỏ – nhà đầu tư. Ba tầng này có kiểu tiêu tiền khác nhau.
Đối với nhóm tự kinh doanh, ba thói quen nổi bật giúp họ giàu lên là tăng thu, tiết kiệm và biết quản trị rủi ro.
Giải pháp Siêu lợi suất như của VIB hỗ trợ họ ở cả ba khía cạnh này. Về tăng thu, tiền trong tài khoản thanh toán liên tục sinh lời, tạo nên một nguồn thu thụ động đáng kể. Về tiết kiệm, nó khuyến khích họ không để tiền ngủ yên, mà biến khoản nhàn rỗi thành tài sản sinh lợi. Về quản trị rủi ro, tính thanh khoản cao của sản phẩm giúp họ yên tâm, vì tiền vẫn sẵn sàng cho các nhu cầu đột xuất mà vẫn được bảo toàn lợi suất. Với nhóm này, giải pháp của VIB không chỉ tối ưu hóa dòng tiền mà còn củng cố thói quen tài chính vốn đã rất tốt của họ.
Với nhóm làm công ăn lương, Siêu lợi suất sẽ giúp họ cải thiện ba yếu tố – tăng thu, tiết kiệm và quản trị rủi ro – như thế nào, đặc biệt khi họ chưa quen với thị trường tài chính như nhóm trung lưu?
– Nhóm làm công ăn lương đối mặt với hai bài toán lớn: duy trì cuộc sống hàng ngày và chuẩn bị cho tương lai, như mua nhà hay lo cho con cái, tạo áp lực chi tiêu rất lớn. Nếu không kiểm soát tốt, họ dễ rơi vào nợ nần.
Giải pháp Siêu lợi suất giúp họ tạo thói quen tiết kiệm từ những đồng tiền đầu tiên và có thể thực hành ngay. Khoản lời tuy nhỏ ban đầu nhưng là nguồn thu thụ động, giúp họ tích lũy dần. Về quản trị rủi ro, tính linh hoạt của tài khoản đảm bảo họ không bị rơi vào tình trạng thiếu thanh khoản khi cần chi đột xuất, như ốm đau hay học phí. Quan trọng hơn, nó giúp họ làm quen với thị trường tài chính, thay đổi từ “tiêu hết tiền kiếm được” sang “để tiền làm việc cho mình”. Đây là bước đầu để họ tiến lên tự doanh.
Với giới trẻ, Tiến sĩ có chia sẻ gì để họ quản trị tài chính tốt hơn, và giải pháp này hỗ trợ họ thế nào?
– Giới trẻ là nhóm khó thay đổi nhất, vì họ sống trong thời đại thông tin bùng nổ – nền kinh tế kết nối 4.0. Họ có niềm tin mạnh mẽ vào thu nhập, nhưng cũng dễ bị cuốn theo xu hướng. Giới trẻ có thể chia làm hai thái cực: Nhóm tích cực tạo ra xu hướng, thu nhập và có ý thức tích lũy tài chính theo quy tắc lãi kép, trong khi nhóm tiêu cực thì lãng phí.
Giải pháp tài chính như Siêu lợi suất giúp nhóm tích cực tối ưu hóa dòng thu và cắt giảm chi tiêu không cần thiết, biến khoản nhàn rỗi thành nguồn sinh lợi. Với nhóm tiêu cực, giải pháp tài chính này phải đủ hấp dẫn để cạnh tranh với các thói quen giải trí đơn thuần.
Cái “lợi” lớn nhất của tài khoản Siêu lợi suất VIB chưa hẳn là con số hữu hình đến 4,3%/năm mà quan trọng là thay đổi thói quen tích cực hơn. Khi hình thành thói quen này, nó là một tài sản vô cùng giá trị mà không phải ai cũng có.
Về cơ bản, giải pháp Siêu lợi suất giúp mọi người thay đổi thói quen quản lý tài chính. Thay đổi từ từ, từng bước một.
Tiến sĩ đánh giá thế nào về giải pháp Siêu lợi suất của VIB?
– Tôi cho rằng giải pháp này đang đi đúng vào nhu cầu của thị trường.
Thứ nhất, về nội dung sản phẩm, khả năng sinh lời của tài khoản này với lợi suất mỗi ngày lên tới 4,3%/năm, nếu so sánh với lợi suất bình quân trong thị trường tài chính Việt Nam, thì con số này là rất cao. Thứ hai, về tính linh hoạt, các sản phẩm khác, như gửi tiết kiệm, cũng cho rút tiền, nhưng Siêu lợi suất vượt trội hơn khi khách hàng được đảm bảo tính thanh khoản mà vẫn bảo toàn lợi suất. Thứ ba, ngoài lợi suất cao và linh hoạt, nó còn rất đơn giản.
Sản phẩm này tạo thói quen bỏ thanh toán tiền mặt, không chỉ thu lại một vài đồng lời cho một cá nhân mà tạo ra cả một thói quen về tài chính, một tư duy thị trường và đồng tiền được quay vòng nhanh hơn, tạo ra nhiều lợi ích cho kinh tế vĩ mô.