CBAM – Rào cản mới từ thị trường EU
Tọa đàm trực tuyến “Từ CBAM đến thị trường carbon – Lộ trình tuân thủ mới cho doanh nghiệp Việt” do Quỹ Vì tương lai xanh – Tập đoàn Vingroup phối hợp cùng báo Dân trí tổ chức ngày 23/6, tại Hà Nội, có sự tham gia của ông Nguyễn Thành Công, Phó trưởng phòng Thị trường carbon, Cục Biến đổi Khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT).
Tọa đàm “Từ CBAM đến thị trường carbon – Lộ trình cho doanh nghiệp Việt”.
Ông Nguyễn Thành Công đã có bài giới thiệu khái quát về Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon – CBAM; Lộ trình và các nhiệm vụ, công việc cần triển khai trong thời gian tới liên quan đến vận hành thí điểm thị trường carbon; khuyến nghị cho doanh nghiệp Việt Nam khi tham gia thị trường carbon cũng như ứng phó với cơ chế điều chỉnh biên giới carbon của Liên minh châu Âu (EU).
Ông Nguyễn Thành Công, Phó trưởng phòng Thị trường carbon, Cục Biến đổi Khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) tại tọa đàm “Từ CBAM đến thị trường carbon – Lộ trình tuân thủ mới cho doanh nghiệp Việt” (Ảnh: Hải Long).
Theo đó, Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) là công cụ thuế carbon được Liên minh châu Âu (EU) áp dụng với hàng hóa nhập khẩu, nhằm đảm bảo công bằng giữa doanh nghiệp trong và ngoài EU về chi phí phát thải khí nhà kính (KNK). Đây là một phần trong nỗ lực của EU nhằm giảm 55% lượng khí phát thải vào năm 2030 so với mức năm 1990.
Phạm vi áp dụng của CBAM là ngành có cường độ phát thải cao như sắt thép, nhôm, xi măng, phân bón, hydrogen và điện. Trong đó, cả sắt thép, nhôm, xi măng và phân bón đều là những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Trong giai đoạn chuyển tiếp đến cuối năm 2025, doanh nghiệp xuất khẩu cần thực hiện báo cáo định kỳ lượng phát thải liên quan đến hàng hóa xuất khẩu vào EU và thuế carbon đã nộp tại quốc gia xuất xứ. Từ năm 2026, doanh nghiệp sẽ phải mua chứng chỉ CBAM để bù trừ lượng phát thải nếu chưa có cơ chế định giá carbon trong nước.
Do đó, theo ông Nguyễn Thành Công, việc thiết lập thị trường carbon tại Việt Nam là bước đi cấp thiết, giúp giảm chi phí tuân thủ CBAM và nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp trên thị trường châu Âu. Đây là thách thức nhưng cũng là cơ hội để doanh nghiệp chuyển đổi xanh và phát triển bền vững hơn.
Tại Việt Nam, Luật Bảo vệ môi trường 2020, Nghị định 06 và Nghị định 119 đã tạo khuôn khổ pháp lý để vận hành thị trường carbon. Dự kiến từ năm 2025, thị trường sẽ vận hành thí điểm với ba ngành phát thải lớn: nhiệt điện, xi măng, sắt thép. Khoảng 150 doanh nghiệp tham gia thí điểm thị trường carbon với hạn ngạch được phân bổ miễn phí để làm quen, với quyền sử dụng tối đa 30% tín chỉ để bù trừ. Từ năm 2028, thị trường đi vào vận hành chính thức, dự kiến dần mở rộng đối tượng và áp dụng các cơ chế linh hoạt như đấu giá, trao đổi tín chỉ trong nước và quốc tế.
Bộ NN&MT sẽ là cơ quan đóng vai trò tổng thể trong việc quản lý thị trường carbon, đặc biệt là quản lý, xác minh hàng hóa được giao dịch trên thị trường (hạn ngạch phát thải Khí nhà kính và tín chỉ carbon). Bộ Tài chính có trách nhiệm thành lập sàn giao dịch carbon thông qua Tổng công ty lưu ký bù trừ chứng khoán và Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội. Ngoài ra, các bộ ngành quản lý lĩnh vực chuyên môn như Bộ Công Thương, Bộ Xây dựng cũng tham gia phối hợp trong việc ban hành các tín chỉ carbon thuộc lĩnh vực quản lý để tạo ra nguồn cung hàng hóa.
Nhận định CBAM là cơ chế mới, gây khó khăn cho cả cơ quan quản lý và doanh nghiệp, ông Nguyễn Thành Công cho rằng các doanh nghiệp nên chủ động tìm hiểu, phân tích và nhận diện cơ hội, thách thức của cơ chế này để có biện pháp ứng phó hiệu quả (Ảnh: Hải Long).
Doanh nghiệp sắt, thép và xi măng cần làm gì để ứng phó CBAM?
Thách thức đặt ra cho doanh nghiệp Việt hiện không nhỏ, nhất là đối với các ngành phát thải lớn. Một phần bởi CBAM là cơ chế mới, lần đầu được áp dụng trên thế giới, gây khó cho cả doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ lẫn cơ quan quản lý trong việc hướng dẫn, hỗ trợ. Do đó, Phó trưởng phòng Thị trường carbon, Cục Biến đổi Khí hậu, Bộ NN&MT khuyến nghị doanh nghiệp cần sớm nhận diện tác động tiềm tàng từ thị trường carbon và cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU.
“Ngay cả khi chưa thuộc diện chịu ảnh hưởng, doanh nghiệp vẫn nên chủ động kiểm kê phát thải KNK, xây dựng đội ngũ chuyên trách và đánh giá rủi ro – cơ hội từ việc tham gia thị trường. Việc kiểm kê KNK không chỉ hỗ trợ tuân thủ quy định trong nước mà còn giúp doanh nghiệp thích ứng nếu CBAM mở rộng phạm vi áp dụng trong tương lai. Dù CBAM mang đến thách thức với chi phí tuân thủ tăng, doanh nghiệp tiên phong giảm phát thải sẽ có lợi thế, đặc biệt trong các thị trường khắt khe như EU”, ông Thành Công nêu ý kiến.
Vị chuyên gia cũng cho rằng doanh nghiệp có thể tận dụng cơ hội tạo tín chỉ carbon để giao dịch, tăng thêm doanh thu và đóng góp vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0, bên cạnh việc cải tiến quy trình sản xuất, hướng đến công nghệ xanh, sạch. Cùng với đó, doanh nghiệp trong nước nên theo sát chính sách quốc tế như cơ chế tín chỉ carbon theo Điều 6 của Thỏa thuận Paris, để không chỉ sẵn sàng tham gia thị trường nội địa mà còn vươn ra thị trường tín chỉ quốc tế.
Thị trường carbon Việt Nam đang bước vào giai đoạn khởi động, dự kiến vận hành từ năm 2025, mở ra cả cơ hội và thách thức cho doanh nghiệp. Trong đó, nhóm các doanh nghiệp chịu tác động mạnh từ CBAM như sắt thép, xi măng sẽ tiên phong tham gia thị trường trong giai đoạn đầu. Để sẵn sàng, các doanh nghiệp cần tập trung vào những điểm mấu chốt trong thiết kế và vận hành thị trường này.
Trước hết, theo Nghị định 06 và Nghị định 119, kiểm kê KNK là cơ sở để phân bổ hạn ngạch phát thải và thực hiện nghĩa vụ tuân thủ. Vì vậy, các doanh nghiệp xuất khẩu thép và xi măng vào EU cần chủ động xây dựng năng lực kiểm kê, chuẩn bị các báo cáo theo mẫu bảng biểu của EU, tìm hiểu các cơ chế liên quan đến mua chứng chỉ CBAM để bù trừ phát thải KNK…
Riêng với nhóm doanh nghiệp nhỏ và vừa còn nhiều lo ngại về chi phí cũng như năng lực kỹ thuật khi kiểm kê KNK, ông Thành Công cho biết Bộ NN&MT đang có kế hoạch xây dựng hệ thống báo cáo KNK trực tuyến, giúp giảm chi phí thu thập dữ liệu. Hệ thống này không chỉ hỗ trợ vận hành thị trường carbon trong nước mà còn giúp doanh nghiệp thích ứng với các biện pháp tài chính carbon quốc tế như CBAM hay thuế carbon của Mỹ, Úc.
Ngoài ra, trong giai đoạn 2025-2028, Bộ NN&MT, phối hợp với Bộ Công Thương và Bộ Xây dựng, cũng sẽ tổ chức các diễn đàn, tập huấn về quy trình KNK và thị trường carbon, tập trung vào khu vực tư nhân để nâng cao năng lực và nhận thức cho nhóm doanh nghiệp này.
“Để tận dụng cơ hội từ thị trường carbon, doanh nghiệp cần hành động ngay, từ xây dựng năng lực kiểm kê KNK đến nắm bắt cơ chế CBAM. Việc chuẩn bị kỹ lưỡng không chỉ giúp tuân thủ quy định mà còn biến phát thải thành tài sản, giúp doanh nghiệp nâng cao vị thế trên thị trường quốc tế”, ông Nguyễn Thành Công nhấn mạnh.