Trung Đông lại một lần nữa đứng trước nguy cơ bùng nổ xung đột quy mô lớn. Sáng sớm ngày 22/6 (giờ địa phương), Lầu Năm Góc xác nhận đã tiến hành chiến dịch không kích mang tên “Búa đêm” (Operation Midnight Hammer) nhằm vào các cơ sở hạt nhân trọng yếu của Iran.
Động thái quân sự được mô tả là “quy mô lớn nhất trong nhiều thập kỷ” này không chỉ đẩy mối quan hệ Mỹ – Iran vốn đã băng giá xuống mức thấp kỷ lục, mà còn ngay lập tức thổi bùng lên ngọn lửa bất ổn trên thị trường năng lượng và vận tải biển toàn cầu. Eo biển Hormuz, huyết mạch của gần 1/5 lượng dầu mỏ thế giới, đang trở thành tâm điểm của mọi sự chú ý và lo ngại.
Đòn sấm sét “Búa đêm” và lời đáp trả lửng lơ từ Tehran
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth trong một cuộc họp báo khẩn đã tuyên bố chiến dịch “Operation Midnight Hammer” là một “thành công vang dội và áp đảo”.
Theo đó, các cuộc không kích đã nhắm trúng 3 cơ sở hạt nhân chủ chốt của Iran tại Fordow, Natanz và Isfahan. Hình ảnh vệ tinh thương mại ban đầu cho thấy cơ sở hạt nhân ngầm tại Fordow và các hệ thống máy ly tâm làm giàu uranium có thể đã bị phá hủy nặng nề, thậm chí đến mức không thể phục hồi.
Tuy nhiên, giới chuyên gia quốc tế vẫn tỏ ra thận trọng, lưu ý rằng chưa có xác nhận độc lập về mức độ thiệt hại thực sự. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) cũng đã xác nhận 3 cơ sở trên bị tấn công nhưng cho biết chưa thể đánh giá ngay mức độ thiệt hại tại Fordow.
Phản ứng từ Tehran không hề chậm trễ, nhưng chứa đựng sự nguy hiểm khó lường. Chỉ huy Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) kiêm nghị sĩ quốc hội, Sardar Esmail Kowsari, đã thẳng thừng tuyên bố với truyền thông trong nước rằng “việc đóng eo biển Hormuz đang được xem xét” và “Iran sẽ đưa ra quyết định dứt khoát và hợp lý nhất”.
Tuyên bố này như một “quả bom nổ chậm” đặt giữa tuyến đường biển chiến lược, bởi Hormuz không chỉ là cửa ngõ xuất khẩu dầu của Iran mà còn của nhiều quốc gia vùng Vịnh khác như Saudi Arabia, UAE, Kuwait, Iraq và Qatar. Việc đóng cửa eo biển này, dù chỉ trong thời gian ngắn, cũng đủ sức gây ra một cú sốc cung nghiêm trọng cho thị trường dầu mỏ toàn cầu.
Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã lên tiếng cảnh báo rằng việc Iran đóng cửa eo biển Hormuz sẽ là một “hành động tự sát về kinh tế” đối với chính Tehran. Ông cũng kêu gọi Trung Quốc, đối tác thương mại hàng đầu và là khách hàng dầu mỏ quan trọng nhất của Iran, gây áp lực để ngăn chặn bất kỳ động thái nào làm gián đoạn tuyến hàng hải này. Tuy nhiên, trong bối cảnh căng thẳng hiện tại, không ai dám chắc liệu những lời kêu gọi này có đủ sức nặng hay không.
Tehran cân nhắc đóng cửa”yết hầu” chiến lược Hormuz sau khi Mỹ không kích Iran (Minh họa: Reuters).
Hormuz “nổi sóng”: Hai siêu tàu quay đầu, giá cước phi mã
Những lo ngại về một Hormuz bất ổn đã nhanh chóng trở thành hiện thực.
Theo dữ liệu theo dõi tàu biển từ Bloomberg, 2 siêu tàu chở dầu (VLCC) là Coswisdom Lake và South Loyalty, mỗi tàu có khả năng chuyên chở khoảng 2 triệu thùng dầu thô, đã bất ngờ quay đầu khi đang tiến vào eo biển Hormuz trong ngày chủ nhật (22/6). Cả 2 tàu này đều đang trong tình trạng không chở hàng (ballast) và sau khi đổi hướng đã di chuyển xuống phía nam, rời xa cửa ngõ vịnh Ba Tư.
Điều này được xem là những dấu hiệu rõ ràng đầu tiên cho thấy hoạt động vận tải dầu mỏ có thể đang bắt đầu quá trình tái định tuyến sau cuộc không kích của Mỹ. Giới chuyên gia nhận định, một số tàu có thể lựa chọn neo đậu bên ngoài eo biển nếu dự đoán phải chờ đợi lâu tại cảng bốc hàng do tình hình căng thẳng.
Đáng chú ý, tình trạng nhiễu tín hiệu điện tử và hệ thống định vị tàu (GPS) tại Vịnh Ba Tư đã gia tăng kể từ sau cuộc không kích được cho là của Israel vào các mục tiêu Iran hôm 13/6. Hải quân Hoàng gia Anh cũng xác nhận đã phát hiện “nhiễu điện tử” trong khu vực eo Hormuz vào ngày chủ nhật. Dù vậy, các chuyên gia hàng hải cho rằng hành vi di chuyển và quay đầu của hai siêu tàu Coswisdom Lake và South Loyalty vẫn mang những đặc điểm của hoạt động vận tải dầu thông thường chứ không hoàn toàn do sự cố kỹ thuật.
Trước diễn biến phức tạp, Bộ Giao thông Vận tải và Hàng hải Hy Lạp đã nhanh chóng ra khuyến cáo, đề nghị các tàu treo cờ Hy Lạp nên đánh giá lại kế hoạch di chuyển qua Hormuz và tạm thời tìm nơi neo đậu an toàn cho đến khi tình hình ổn định hơn.
Phản ứng của thị trường vận tải biển là ngay lập tức và dữ dội. Giá cước thuê tàu chở dầu trên các tuyến từ Trung Đông đã tăng vọt. Chỉ trong vòng chưa đầy một tuần, tính từ trước thời điểm Israel không kích Iran (12/6) đến ngày 17/6, giá cước thuê một siêu tàu chở dầu từ Trung Đông sang Đông Á đã tăng gần 60%.
Cụ thể, mức cước chuẩn cho một VLCC chở 2 triệu thùng dầu thô từ Trung Đông đến Trung Quốc đã nhảy vọt từ khoảng 44 điểm Worldscale lên 70-71 điểm Worldscale. Quy đổi ra chi phí thuê tàu mỗi ngày, con số này đã lên tới gần 46.000 USD vào ngày 17/6, một mức tăng hơn 12.000 USD/ngày chỉ trong thời gian ngắn, mức tăng lớn nhất kể từ tháng 2/2024, theo dữ liệu từ Baltic Exchange.
Ngay trong đêm 22/6, thị trường phái sinh cước tàu (Freight Forward Agreements – FFAs) cũng đã tăng mạnh, phản ánh kỳ vọng của giới đầu tư về sự gián đoạn nguồn cung sắp tới. Các nhà xuất khẩu đang cố gắng đặt tàu nhưng nhận được rất ít lời chào hàng từ các chủ tàu, vốn đang tỏ ra e dè trước rủi ro. Thực tế, ngay cả trước đợt tấn công cuối tuần của Mỹ, doanh thu chuẩn của các tàu chở dầu đã tăng gần 90%.
Lo ngại về một Hormuz bất ổn, hai siêu tàu chở dầu, mỗi tàu có khả năng chuyên chở khoảng 2 triệu thùng dầu thô, đã bất ngờ quay đầu khi đang tiến vào eo biển Hormuz trong ngày chủ nhật vừa qua (Ảnh: Reuters).
Giá dầu tăng mạnh, chứng khoán chao đảo: “Bóng ma” khủng hoảng năng lượng rình rập
Không chỉ thị trường vận tải, giá dầu thô – mặt hàng nhạy cảm bậc nhất với các biến động địa chính trị tại Trung Đông – cũng lập tức “dựng đứng”.
Ngay khi thị trường mở cửa phiên giao dịch tối chủ nhật (giờ Mỹ), giá dầu Brent (chuẩn toàn cầu) và WTI (chuẩn Mỹ) đã đồng loạt tăng khoảng 4%. Mặc dù sau đó đà tăng có hạ nhiệt đôi chút, nhưng đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy mối lo ngại sâu sắc của thị trường về khả năng gián đoạn nguồn cung dầu toàn cầu. Trước đó, giá dầu cũng đã tăng khoảng 3% trong tuần sau các cuộc tấn công qua lại giữa Israel và Iran.
Ông Andy Lipow, Chủ tịch hãng tư vấn Lipow Oil Associates, đã đưa ra những nhận định đáng chú ý trong một báo cáo gửi khách hàng: “Nếu xuất khẩu dầu qua eo Hormuz bị ảnh hưởng, chúng ta có thể chứng kiến giá dầu lên tới 100 USD/thùng hoặc giá xăng tại Mỹ tăng thêm 0,75 USD/gallon”. Trong kịch bản xấu nhất, nếu giá dầu vọt lên 120 USD/thùng, giá xăng tại Mỹ có thể tăng tới 1,25 USD/gallon.
Ông Lipow cũng nhấn mạnh rằng ngay cả khi Iran không chính thức đóng cửa eo biển, việc các công ty vận tải chủ động giảm hoạt động tại khu vực này cũng sẽ tương đương với một “sự gián đoạn nguồn cung trên thực tế”.
Làn sóng tiêu cực không dừng lại ở thị trường năng lượng. Thị trường chứng khoán Mỹ cũng phản ứng tiêu cực trước nguy cơ xung đột lan rộng. Hợp đồng tương lai chỉ số S&P 500 giảm khoảng 0,6%, chỉ số Dow Jones tương lai mất khoảng 250 điểm (tương đương 0,6%) và chỉ số Nasdaq 100 tương lai giảm 0,7% trong những giờ giao dịch đầu tiên sau sự kiện. Dù sau đó mức giảm có thu hẹp phần nào, nhưng nó cho thấy sự bất an của giới đầu tư.
Các chuyên gia phân tích tại JPMorgan nhận định, tuần trước, nhiều nhà đầu tư đã bày tỏ lo ngại rằng xung đột giữa Iran và Israel sẽ lan rộng, và những lo ngại đó nay đã trở thành hiện thực. Điều đáng lo ngại hơn, theo JPMorgan, là “không có một lộ trình rõ ràng nào dẫn đến giải pháp chính trị cho xung đột quân sự này, điều khiến chúng tôi nghĩ rằng cuộc khủng hoảng, giống như ở Gaza, có thể kéo dài hơn nhiều so với dự báo của giới đầu tư”.
Biến động địa chính trị tại Trung Đông khiến giá dầu thô lập tức “dựng đứng” (Minh họa: Tovima.com).
Trong bối cảnh hiện tại, mọi con mắt đều đổ dồn về phản ứng tiếp theo của Iran.
Việc Tehran có thực sự đóng cửa eo biển Hormuz hay không vẫn là một câu hỏi lớn, bởi động thái này sẽ là con dao hai lưỡi, gây tổn hại nghiêm trọng cho chính nền kinh tế Iran vốn đang gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên, áp lực từ phe cứng rắn trong nước và nhu cầu “phô diễn sức mạnh” sau đòn không kích của Mỹ có thể đẩy Iran tới những hành động khó lường.
EuroNews cũng dẫn nguồn tin cảnh báo rằng nếu căng thẳng tiếp tục leo thang, Iran có thể sử dụng tên lửa tầm ngắn và tầm trung để tấn công các giàn khoan dầu, đường ống dẫn dầu trong eo Hormuz hoặc các tàu thương mại. Tên lửa đất đối đất có thể nhắm vào tàu chở dầu hoặc các cơ sở ven biển, trong khi máy bay không người lái và các cuộc không kích nhỏ lẻ có thể phá hủy radar và hệ thống điều hướng tại các cảng dầu lớn trong khu vực.
Thế giới đang đứng trước một phép thử cực kỳ cam go. Một bước đi sai lầm từ bất kỳ bên nào cũng có thể đẩy khu vực Trung Đông và cả nền kinh tế toàn cầu vào một cuộc khủng hoảng mới, sâu sắc hơn.
Thị trường dầu mỏ và vận tải biển được dự báo sẽ còn tiếp tục “chao đảo” trong những ngày tới, khi sự bất ổn và thiếu chắc chắn vẫn là gam màu chủ đạo. “Giọt dầu” từ eo biển Hormuz có nguy cơ “tràn ly”, kéo theo những hệ lụy khó lường cho an ninh năng lượng và sự phục hồi kinh tế mong manh của thế giới.
Cuộc khủng hoảng này, như nhận định của giới chuyên gia, có thể sẽ còn kéo dài, đòi hỏi sự tỉnh táo và những nỗ lực ngoại giao không ngừng nghỉ từ cộng đồng quốc tế.