Tin rằng bạn thân gặp tai nạn và cần tiền gấp, Thảo My, 20 tuổi tại TP HCM đã chuyển 50 triệu đồng vào tài khoản lạ chỉ sau một cuộc gọi chưa đầy ba phút.
Tối 21/5, Thảo My đang ở phòng trọ thì nhận cuộc gọi từ một số máy lạ. Người đàn ông ở đầu dây giới thiệu là bảo vệ của một trung tâm thương mại tại quận 5, TP HCM, nói vừa đưa bạn cô, Thu Hằng, đi cấp cứu sau tai nạn xe máy. Theo lời người đàn ông, điện thoại của Hằng bị rơi vỡ, chỉ kịp nhờ anh gọi số của My từ lịch sử cuộc gọi gần nhất để nhờ giúp đỡ.
“Tôi nghe giọng một người đàn ông nói bạn tôi bị tai nạn, máu chảy nhiều, đang chờ bác sĩ xử lý mà chưa có ai đóng viện phí. Ông ấy bảo bạn tôi hoảng sợ, chỉ biết khóc gọi tên tôi. Tôi còn nghe tiếng ồn ào như trong bệnh viện, rồi có cả một giọng con gái thều thào gọi ‘My ơi’ khiến tôi hoàn toàn tin đó là thật”, Thảo My nhớ lại.
Không nghi ngờ gì, Thảo My lập tức hỏi số tài khoản để chuyển tiền viện phí. Cô vội vàng chuyển 50 triệu đồng, toàn bộ tiền tiết kiệm dành cho học phí và sinh hoạt trong học kỳ. Một lúc sau, khi liên lạc được với Thu Hằng qua số điện thoại cá nhân và biết bạn vẫn bình thường, không hề gặp tai nạn, My mới bàng hoàng nhận ra mình đã trở thành nạn nhân của một vụ lừa đảo qua mạng.
Tình huống của Thảo My không phải cá biệt. Chiều 4/6, bà Vân (58 tuổi, Đồng Nai) đến Công an tỉnh trình báo việc con gái bà chị Trần (22 tuổi) bị bắt cóc và đòi tiền chuộc 300 triệu đồng. Trước đó, bà nhận được cuộc gọi từ một người lạ xưng là “cảnh sát”, thông báo con bà đã bị bắt giữ vì liên quan đến một đường dây tội phạm, nếu không chuyển tiền sẽ bị bán ra nước ngoài. Tuy nhiên, sau khi điều tra, lực lượng chức năng xác định cô gái không hề bị bắt giữ mà đang ở trong một khách sạn tại quận 3, TP HCM, nơi cô tự thuê để “ẩn náu” theo yêu cầu của một nhóm lừa đảo mạo danh công an.
Công an làm việc với nạn nhân vụ lừa đảo. Ảnh: Công an Đồng Nai
Theo thông tin từ Phòng Cảnh sát Hình sự Công an TP HCM, chỉ trong tháng 5 và đầu tháng 6, đã ghi nhận hàng loạt vụ việc nạn nhân, đa số là thanh thiếu niên bị lừa đảo qua các cuộc gọi giả danh công an, bác sĩ, hoặc người thân. Những kịch bản tưởng chừng vô lý nhưng lại khiến nạn nhân tin tưởng tuyệt đối.
Theo chuyên gia tâm lý Vũ Thị Oanh, công tác tại Viện Tâm lý Giáo dục Braincare, đây là biểu hiện điển hình của thao túng tâm lý, kỹ thuật điều khiển hành vi thông qua cảm xúc. “Nạn nhân không còn tin vào cảm nhận của bản thân, họ bị dồn vào trạng thái hoang mang, rối loạn, tin rằng người khác biết rõ hơn về tình huống mình đang đối diện”, chuyên gia nói.
Đặc biệt, chuyên gia nhấn mạnh nhóm tuổi từ 16 đến 25 rất dễ bị ảnh hưởng bởi não bộ ở giai đoạn này chưa hoàn thiện. Trong đó, vùng thùy trán – khu vực chịu trách nhiệm điều khiển lý trí và đánh giá rủi ro – vẫn đang trong quá trình phát triển. Ngược lại, vùng hạnh nhân – trung tâm xử lý cảm xúc – lại phát triển sớm hơn. Sự mất cân bằng này khiến người trẻ dễ bị chi phối bởi cảm xúc hơn là suy nghĩ logic. Khi rơi vào tình huống bất ngờ, họ thường hoảng loạn, khó giữ bình tĩnh, đặc biệt nếu bị tác động bởi cảm giác tội lỗi hoặc nỗi sợ mất mát.
Ngoài chiêu thức giả danh người thân bị tai nạn hoặc công an điều tra, chị Oanh gặp nhiều trường hợp lừa đảo còn khai thác mối quan hệ tình cảm qua mạng. Các đối tượng thường xây dựng lòng tin thông qua quan tâm, yêu đương giả mạo, rồi dần dần yêu cầu gửi ảnh, video riêng tư để uy hiếp, tống tiền. Khi đã bị cô lập về mặt cảm xúc và không dám chia sẻ với ai, nạn nhân rơi vào trạng thái lệ thuộc và phục tùng gần như tuyệt đối.
“Tội phạm không dùng vũ lực, nhưng tạo ra một không gian tâm lý đủ mạnh để khiến nạn nhân hành động trái với lẽ thường. Đó chính là sức mạnh của thao túng”, chuyên gia nhấn mạnh.
Chuyên gia tâm lý Vũ Thị Oanh, Viện Tâm lý Giáo dục Braincare. Ảnh: NVCC
Theo chị Oanh, tại Viện Tâm lý Giáo dục Braincare, những người trẻ dưới 18 tuổi thường được kiểm tra chỉ số EQ, tức trí tuệ cảm xúc để đánh giá khả năng làm chủ bản thân, phản ứng trước căng thẳng, nhận diện rủi ro và mức độ thích nghi. Những bài kiểm tra này giúp xác định điểm yếu về mặt cảm xúc và định hướng rèn luyện kỹ năng phòng vệ tâm lý.
Chuyên gia cũng lưu ý, việc tự bảo vệ mình không chỉ đến từ kỹ năng đối phó, mà bắt đầu từ việc trang bị kiến thức nền tảng về pháp luật, xã hội và các kịch bản lừa đảo phổ biến. Theo chị, người trẻ cần được rèn luyện tư duy phản biện, khả năng nghi ngờ lành mạnh, thay vì tin ngay vào những kịch bản cảm xúc được dựng sẵn. Khi đã có nền tảng nhận thức và khả năng kiểm soát cảm xúc, mỗi người sẽ đủ bình tĩnh để dừng lại, phân tích và tìm kiếm sự giúp đỡ, thay vì rơi vào trạng thái phục tùng vô điều kiện.
Về phía gia đình, chuyên gia khuyên phụ huynh cần đặc biệt chú ý tới những thay đổi nhỏ trong hành vi và trạng thái cảm xúc của con. Những dấu hiệu như lo lắng kéo dài, thay đổi giờ giấc sinh hoạt, né tránh điện thoại hoặc rút khỏi các mối quan hệ xã hội có thể là tín hiệu cảnh báo sớm. “Hãy luôn là nơi an toàn để con quay về. Sự lắng nghe không phán xét là ‘vùng đệm’ quan trọng giúp các em chống lại thao túng từ bên ngoài”, chị nói.
Thống kê năm 2024 từ Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia (NCA) cho thấy người dân Việt Nam đã thiệt hại gần 19.000 tỷ đồng vì lừa đảo trực tuyến và tấn công mạng, phần lớn rơi vào nhóm người trẻ, người nhẹ dạ và thiếu kỹ năng ứng phó. Bộ Công an cũng khuyến cáo, cơ quan chức năng không bao giờ gọi điện để điều tra hay yêu cầu chuyển tiền. Trong mọi trường hợp nhận được cuộc gọi lạ liên quan đến pháp luật, người dân cần giữ bình tĩnh, dừng liên lạc và liên hệ ngay với cơ quan công an gần nhất để xác minh.
Chỉ trong thời gian ngắn, băng nhóm tội phạm của 9X TP.HCM dưới vỏ bọc là 4 công ty và các kho hàng đã lừa đảo hàng trăm nghìn người để chiếm đoạt số…